SRBI U BiH: Istorija Majevice

Majevica je jedna od najpoznatijih severno- balkanskih planina koja spada u niže planine, flino- rudne Dinaride, sa dinarskim pravcem pružanja (sz.-ji) u dužini oko 60 km. Najviši dio planine Majevice je vrh Stolice 916 m nadmorske visine, sa TV relejom (srušen 1995. u NATO bombardovanju). Ostala uzvišenja su niža od 900 m – Muzeljska kosa 898 m, Međednik 843 m, Okresanica 815 m. Majevica čini razvođe između slivova Save, Drine i Spreče, odvaja Semberiju od Sprečkog polja. Planinsko jezgro je od starih magmatskih (rudonosnih) stena, od serpentina i tufita, koji izbijaju na površinu, iznad tercijarnog pokrivača plutonsko- vulkanske mase.

Planina je znatnim delom izgrađena i od eocenskog fliša, a zastupljeni su i gornjokredni i oligocenski sedimenti, takođe i neogene (miocenske i pliocenske) stijene panonskog mora. To more je pokrivalo Majevicu; planina je bila jedno od ostrva južnopanonskog arhipelaga (kao i Fruška gora, Cer, Vlašić, šumadijske planine). Majevica je hidrografski čvor; Njene vode otiču ka Savi (reka Tinja koja lučno obilazi Majevicu, Brka, Gnjica), Drini (Sapna, Tavna, Janja i Spreča (rijeka Jala). Majevica je rudonosna. U njenom podnožju ima uglja (naziv mesta – Ugljevik) kamene soli (kao u susednom Tuzlanskom basenu), kvarca (za industriju stakla). U međuratnom periodu u podgorini planine vađena je i nafta. U planini izbijaju termo-mineralne vode kod Priboja, Kiseljaka (Vitinički Kiseljak). Planina je prepreka vezama susednih mikroregija, ali sa dobrim saobraćajnicama. Junim podnožjem vodi pruga normalnog koloseka Zvornik-Tuzla-Doboj , a zapadnim podnožjem i pruga Brcko- Banovici. Pored pruge južnim podnožjem Majevice vodi asfaltni put Tuzla-Caparde-Zvornik , a preko planine putevi:Tuzla-Priboj-Bijeljina, Tuzla-Lopare-Brcko i dr.

Majevica – stanovništvo

1.a. Majevica je niska planina u sjeveroistočnoj Bosni, čije padine dopiru na sjeveru do rijeke Save kod Brčkog i Brezovog Polja, odnosno do ravni Semberije i Posavine, na zapadu do rječice Tinje, i na istoku do Drine, a na jugu do doline Spreče. Geološki i geomorfološki ona je jedna cjelina: takvom se ne smatra u narodu“ – Filipović područje Majevice sa regionalno-geografskog i etnološkog gledišta određuje kao „manju predeonu cjelinu“, Majevicu u užem smislu, u unutrašnjosti te planine i „prostranu podgorinu“ koja ulazi u sastav susjednih predionih cjelina u riječnim dolinama.

Risto Jeremić je uočio podjelu naselja u obimu Majevice kao morfološke cjeline na naselja na Majevici i naselja na njenoj podgorini: „Pod Majevicom se razumijevaju sela koja leže u njoj i na njenim padinama s obje strane i dele je na zvorničku, tuzlansku, i brčansku Majevicu“.

Preme Dejtonskom sporazumu, kojim je u bivšoj SR Bosni i Hercegovini okončan građanski rat 1992-1995. g., Majevica je manjim dijelom pripala Federaciji BiH, a većim Republici Srpskoj.

b. Predio Majevice, kako ga je već odredio Filipović, obuhvata 25 naselja. Srbi su bili do poslednjeg rata u 20 sela, Muslimani u 2 [Na(h)vioci i (H)umci], Hrvatiu jednom (Drijenča) i dva etnički mješovita naselja (Lopare, varošica, većinski Srbi i Šibošnica, većinski Muslimani). Svih 25 naselja pripadala su opštini Lopare. Danas je situacija zbog gradjanskog rata nešto izmijenjena. Federaciji BiH pripala su naselja: Humci, Nahvioci, Drijenča, Brezje (pravoslavn; dijal. Brežđe, ), Lukavica (pravoslavni; pripao jedan veći dio sela) Piperi (pravoslavci; pripao jedan dio sela), Šibošnica, Visori (pravoslavci), Miladići (pravoslavci) i dio zaseoka Džemat (pravoslavci) u selu Priboju/Príbuju. Pomjeranje stanovnistva u toku građanskog rata bilo je više na majevičkoj podgorini (samo Srbi i Muslimani) nego na samoj Majevici.

2. Filipović ističe da „na Majevici ima pouzdanih materijalnih ostataka iz praistorijskog doba, ali mlađih od neolita“.
Ima i više građe o prilikama na Majevici u srednjem vijeku, ali ona nije takva da bi se mogla dati punija slika o etničkimodnosima na Majevici u tom periodu. „Najstarija pisana vest o oblasti kojoj pripada i Majevica nalazi se u delu O upravljanju carevinom, kojom je sredinom 10. veka napisao vizantijski car Konstantin Porfirogenit. Među građevinama u pokrštenoj Srbiji car spominje, kao poslednji grad Soline… U srednjem vijeku imenom Soli zvala se prostrana oblast u kojoj je glavno naselje bio Soli, mjesto sa izvorima slane vode. Po Porfinogenitu Soli su bile u užoj Srbiji, a ne ;u zemlji Bosni‚… Otada pa zadugo nema pisanih vesti o Majevici, tako da se ne zna kada su Soli ušle u sastav bosanske srednjovjekovne države, kao ni to da li je Majevica tokom samostalnosti bosanske države delila sudbinu oblasti Soli. Oblasti Soli i Usora u srednjem veku su stalno predstavljale sporno područje između Bosanaca, Mađara i Srbijanaca“. Ovo područje dobio je 1284. g. kralj Dragutin od svog tasta, ugarskog kralja Vladislava. Do 1324. g. držao ich je Dragutinov sin Vladislav. Tada je te oblasti pridružio bosanskoj državi ban Stjepan Kotromanić. Mađari drže Majevicu od 1464-1512. g.; posle pada Bosne pod Turke(1463), Mađari su osvojili grad Srebrenik („zapadna podgorina Majevice“) sa okolinom i formirali srebreničku banovinu.

Srednji vek na Majevici, prema Filipoviću, traje do njenog pada pod Turke. Grad Srebrenik je pao Turcima u ruke 1512. g. iako je vrijeme pada banovine usvojeno stanovište, izvori o tome nisu identični. O tome nedostaju turski izvori, dok se vrlo oskudni zapadni izvori o istom problemu razilaze. Filipović navodi, prema F. Račkom, jedan dokument iz srenjeg vijeka, iz doba prije poslednjeg mađarskog osvajanja Majevice: „To je povelja koju je u oktobru 1458. g. u Žepču izdao kralj St. Tomaš, u svojstvu bosanskog kralja i gospodara srpske države (despotovine) logofeldu St. Ratkoviću, koji je bio veliki logofeld na despotskom dvoru. Ratković je imao i mnoga imanja u raznim kraljevinama. Kralj mu je dao i neka sela u Majevici i njenoj podgorini: `u vlasti teočačkoj selo Lukova i selo Prekopac dolni i Prekopac srenji i selo Kunceli i drugi Kunceli i Podlužje i Pelave i Tobut dolni, što su držali Veskovići`“. Peljave i Tobut su i danas sela sa tim imenom na Majevici, i Teočak je muslimansko selo na istočnoj majevičkoj podgorini.

Datum pada srednjovjekovnog grada Teočaka pod Turke nije ni približno utvrđen. Ni formiranje zvorničkog sandžaka, kojem je pripadala Majevica, nije tačno utvrđeno; ali se „ … sigurno zna da se to dogodilo između 1477. i 1483. godine“. Govoreći o stanovništvu u doturskom vremenuu Tuzli i njegovoj okolini, A. Handžić ističe da je „… u ovoj oblasti, kao i u drugim našim zemljama živjelo isključivo slavensko stanovništvo“.

Srpski etnički karakter povrđuju i imena na stećcima na Majevici. Pomenuću samo neka imena: Dragoje Junotić, Radmilo Brajković, Veselko Golubović, Hotim Bogosalić, Petko Rajković, Miloš Bratosalić, pop Gojčin, pop Pilip, Radosav…

Pošto su Turci osvojili Majevicu, dovodili su na nju vlaško stanovništvo iz dinarskih predjela. O tome svjedoče popisi vlaha iz 1528. i 1533. godine.

3.a. Stanovništvo Majevice je u užem smislu je velikom većinom srpsko (pravoslavno) i… čine jednu izrazitu grupu i smatra se takvom. Oni sebe zovu „Majevičanima…“

Majevički muslimani (2 sela) čine jednu manju etničku cjelinu sa muslimanima na sjevernoj podgorini Majevice (naeselje Vražići, Čelić, Koraj i dr.). svoje hrišćanske susjede (Srbe) oni intimno zovu Vlasima, ovi njih Turcima.Stanovnike Drijenče, koji su Hrvati i katolici, susjedi, kako muslimani tako i pravoslavci, zovu obično Šokcima. Hrvati ovoga sela su dio veće podmajevičko-sprečanske hrvatske grupe. U selu Loparama živi i manje grupa (nekoliko domaćinstava) „rumunskih cigana, tzv. Karavlaha“.

3.b. U završnom razmatranju svoje monografije Filipović zaključuje o porijeklu majevičkih Srba: „Majevički srbi su velikom većinom poreklom iz dinarskih krajeva, i to najviše iz Crne Gore i Hercegovine. Od 355 rodova, koji su imali 3124 domaćinstva (1967. godine), njih 141 rod (39%), sa 2106 (67%) domaćinstava, poreklom su iz Hercegovine, Crne Gore i Brda“. Najintenzivnije doseljavanje pravoslavaca na Majevicu je u drugoj polovini XVIII vijeka i prvoj polovini XIX vijeka. Podatke o porijeklu većine majevičkih Srba Filipović iznosi u posebnom delu svoje monografije. Do dolaska Turaka na ovom prostoru bilo je pristalica triju konfesija: pravoslavne, katoličke i bogumilske.

3.c. Majevica je tokom istorije pripadala raznim gravitacionim sferama: Zvorniku, Brčkom, Tuzli i Bijeljini.
U srednjm vijeku Majevica je bila upućena na Zvornik. Pošto su Turci osvojili ovaj predio (1512), uticaj Zvornika, koji je postao sjedište sandžaka, vjerovatno je i pojačan, kao i uticaj Tuzle (gornje).

U drugoj polovini XVIII vijeka Majevica ulazi u gravitacionu sferu Brčkog, koje postaje važan trgovački grad. Kada je 1852. godine sjedište okruga preneseno iz Zvornika u Tuzlu, Tuzla uvlačio ovaj predio u svoju gravitacionu sferu. To naročito dolazi do izražaja poslije austrijske okupacije (1878) i građenja željezničke pruge Doboj- Tuzla (1886).

Poslije Drugog svjetskog rata uticaj Zvornika na Majevici slabi, i znatno raste uticaj Tuzle zbog njenog naglog razvitka kao centra rudarsko-industrijskog bazena. Po izbijanj građanskog rata (1992-1995). Majevica ulazi u sferu Bijeljine.

Nekada je Majevica bila stočarsko-voćarski kraj (ekstenzivno stočarstvo i voćarstvo), a danas je ovo voćarsko- radnički kraj. Preko Majevice vodi magistralni put Bijeljina-Priboj-Tuzla i regionalni putevi Tuzla-Lopare-Brčko(jedan krak se odvaja u Zvornik, iz Lopara preko Priboja) i Tuzla- Sibošnica-Brčko. Zato Majevičani putuju na „državni poso“ u Tuzlu i Bijeljinu. Manji dio njih radi na „privremenom radu“ u inostranstvu.

Tekst je preuzet iz knjige „Osnovna škola u Majevičkom Priboj